Huyền Nhiệm Của Tình Bạn

HUYỀN NHIỆM CỦA TÌNH BẠN (1)

“Người bạn trung thành là một nơi nương tựa vững chắc,
ai gặp được người bạn như thế, là gặp được kho tàng” (Hc 6,14).

Có nhiều loại tình bạn trong cuộc sống, và có nhiều ý hướng khác nhau trong tình bạn. Không mấy ai không có bạn, nhưng cũng chẳng mấy ai có được người bạn tâm giao đích thực. Ở đây, chúng ta chỉ đề cập đến tình bạn tri âm tri kỷ, một tình bạn cao thượng, trong sáng, vô vị lợi, dám sống vì lợi ích chân chính của nhau, và dám chết đi chính mình vì hạnh phúc của nhau (x. Ga 15, 13).

Có những tình bạn tuyệt vời

Không thiếu những tình bạn tuyệt vời mà chúng ta từng biết tới trong nền văn hóa Á Đông, như Lưu Bình – Dương Lễ; Tô Tần – Trương Nghi; Bá Nha – Tử Kỳ; Quản Trọng – Bão Thúc. Kinh Thánh cũng ca ngợi tình bạn thật cảm động giữa Đavít và Gionathan (2Sm 1, 26).

Đó là những tình bạn biết trung tín trong mọi điều; trung thành trong mọi nghịch cảnh; trung kiên trong mọi thử thách; trung chính trong mọi nghi nan; trung hậu trong mọi phán đoán… một tình bạn xóa mọi khoảng cách của tuổi tác, giai cấp, trình độ, khả năng… để chỉ còn lại một tấm lòng và sự khôn ngoan chính trực cho nhau, giúp nhau đi sâu vào chính mình và những huyền nhiệm trong đời, như một chân trời thênh thang mời gọi khám phá không ngừng về chính mình để vươn lên những tầm cao của Chân-Thiện-Mỹ. Cao quí và hạnh phúc biết bao có được một người bạn như vậy. Kinh Thánh cũng ca ngợi rằng: “giá trị của người bạn ấy, không cân nào lường được” (Hc 6, 15)

   Thật ra, tình bạn là một ân huệ Chúa ban, là một “cơ duyên” Trời cho. Hiểu như vậy nên triết gia Platon đã nói: “Thượng Đế dựng nên các người bạn, và dẫn người bạn này đến với người bạn kia”. Ông vẫn nghĩ tình bạn là tia chớp huyền bí của thần thánh. Cicéron cũng phát biểu như sau: “Tình bạn như mặt trời trong cuộc sống chúng ta, là ơn lớn nhất sau sự khôn ngoan mà các thần linh ban cho con người”. Đúng thế, người ta không thể chế tạo được tình bạn. Sự nẩy sinh tình bạn vẫn còn là một bí ẩn. Bỗng dưng một ngày, tình bạn đã có đó, và như vậy, Thiên Chúa đã mở cánh cửa của lòng tôi.

Tầm quan trọng của tình bạn

“Đối với nhiều người, tình bạn là cột nâng đỡ khi bị mất thăng bằng, là nơi ẩn núp khi bị tấn công, là tổ quốc cho người không quốc gia” (Anselm Grun).

Quan niệm của người Hy lạp

Người Hy lạp là dân tộc tiêu biểu cho tình bạn. Họ tin chắc tâm hồn sẽ bị nguy hại nếu không có tình bạn. Các thi sĩ, các triết gia Hy lạp viết nhiều về tình bạn hơn là viết về hôn nhân và gia đình. Họ đã quan niệm về tình bạn như sau:

- Démocrite cho biết, tình bạn là điều cần thiết cho một cuộc đời thành công.

         - Épicure cho rằng, tình bạn là điều quan trọng nhất, bởi vì chính tình bạn dẫn đến sự khôn ngoan và sung mãn. Tình bạn cho mình cảm giác được an tâm và giải tỏa cho mình khỏi lo lắng, làm cho mình sống sâu đậm hơn. Đó là điều kiện thiết yếu cho một hạnh phúc thật sự.

- Euripides nhận định rằng: “Giàu có là điều tốt, mạnh khỏe là điều tốt, nhưng có một người bạn chí cốt là điều tốt hơn”.

- Pythagore cảm nhận tình bạn như sau: “Khi tôi gần người bạn tâm giao, tôi không phải lẻ loi, và hai chúng tôi chỉ là một”.

- Aristote đã cảm nghiệm: “Tình bạn là tình cảm sâu đậm nhất trong đời sống con người”. Ông còn diễn tả sự hòa hợp cao quí của tình bạn như sau: “Tình bạn, tức là một tâm hồn ở trong hai cơ thể, một cơ thể chứa đựng hai tâm hồn”

 Quan niệm của Tây phương

Theo thánh Augustinô, tình bạn là một mảnh đất được chọn lọc, là một nơi cư ngụ cho cuộc đời mình. Heinrich Zschoke cũng viết: “Ai không có bạn thì người đó đi lang thang trên quả đất này như người xa lạ không nơi bám víu”. Chateaubrian cũng diễn tả: người ta tìm chỗ ẩn núp trong tình bạn với “một quả tim tràn đầy trong một thế giới trống rỗng”. Tình bạn trở nên nơi an bình, vì thế, ai cũng cần một khoảng không gian cho tình bạn.

Tư tưởng về tình bạn còn chiếm ưu thế nơi các thi sĩ, các triết gia ở thế kỷ 18, như Voltaire đã từng nói: “Tất cả những cái trọng đại ở đời này không bằng một người bạn tốt”.

Trong thế giới hôm nay

Ngày nay, trong một thế giới bình đẳng và tự do, người ta rất nghi ngại về các cơ cấu như Giáo hội, Quốc gia, gia đình, tổ chức. Vì thế, người ta càng dễ hướng tới tình bạn, vì nó không phải là một cơ cấu, nhưng là dựa trên tự do lựa chọn của mỗi người. Chính Chúa Giêsu đã nói: “Anh em là bạn của Thầy, chính Thầy lựa chọn anh em …” (Ga 15, 15). Thật vậy, Tình bạn luôn luôn là một sự lựa chọn: “Số phận tạo ra cha mẹ, sự chọn lựa tạo nên bạn bè” (J. Delile).

Cuộc sống xã hội đầy những ngổn ngang, xáo trộn và biến động, người ta càng phải biết chọn lựa những gì cao quí để làm nên bậc thang giá trị cho đời sống mình. Trong chiều hướng đó, nhiều người cho rằng tình bạn là một trong những giá trị tối thượng. “Một trong những sung sướng lớn lao nhất ở đời này là tình bạn, và một trong những sung sướng của tình bạn là có người để ký thác những điều thầm kín”. (Alexandre Manzoni).

Quả thật, một người bạn chân chính sẽ làm cho cuộc đời ta phong phú, có những cảm nhận thật đặc biệt về tình nghĩa sâu đậm làm nên những giá trị tích cực trong đời. Tình bạn đó sẽ lấp được những khoảng trống trong tâm hồn của đôi bên : cả hai sẽ tìm được sự nâng đỡ mà Kinh Thánh đã nói: “như một nơi nương tựa vững chắc” (Hc 6,14), cũng là tìm được tấm lòng trìu mến thân thương, tự do và sung mãn thêm nữa cho cuộc đời và tình yêu trong cuộc sống này.

Thiếu tình bạn thân, người ta dễ rơi vào bệnh lạnh lùng, hoặc hung hăng hiếu chiến, hoặc bệnh chủ quan, hà khắc và độc đoán. Các thể chế hay cộng đoàn nào không cho tình bạn phát triển đều là những hình thức bất nhân. Một môi trường không được phép phát triển một tình yêu chan hòa với bạn hữu, dù chung hay riêng, thì đều là môi trường chết. Với kinh nghiệm về tình bằng hữu chân chính, tự nhiên người ta biết cách phát huy tình yêu cộng đồng một cách sinh động và sáng tạo. Cho dù phải phòng ngừa những tình bạn có tính cách méo mó lệch lạc, nhưng không vì thế mà làm mất đi một phương tiện hữu hiệu cho đời sống.

Ý thức tầm quan trọng về vai trò của tình bạn trong việc phát triển nhân tính là tiến gần đến Chúa Giêsu, Đấng đã xem đồ đệ mình là bạn hữu, đã coi Gioan là người thân tín nhất, và đã sẵn sàng hy sinh mạng sống vì họ. Quả thật, đối với Chúa Giêsu, tình bạn là điều căn bản và thiết yếu.

Sự cao đẹp và lợi ích lớn lao của tình bạn

Cũng như Cicéron đã xác tín “tình bạn như mặt trời chiếu dọi trên đời người… ai cất tình bạn ra khỏi cuộc đời thì cũng như cất mặt trời ra khỏi vũ trụ”. Không có tình bạn, đời sống vẫn nằm trong bóng tối và không có hoan lạc. Các tâm lý gia cũng quan sát thấy ai không có bạn bè sẽ đau khổ nhiều hơn khi gặp những tai ương nghịch cảnh, và đôi khi không vượt qua được. Cũng chính trong nghịch cảnh mới biết ai là người bạn tâm giao chân tình, trong nguy biến mới biết ai là bạn thật.

Khi bị tấn công, thất bại hay đứng trước nỗi cô đơn, người bạn tri âm là người thầy chữa trị tốt nhất: Goethe, nhà đại văn hào Đức đã nói như sau: “Chính quả tim của bạn làm giảm cơn đau của tôi”. Sách Huấn ca cũng xác quyết: “Người bạn trung thành là phương thuốc xoa dịu cuộc đời, những ai kính sợ Đức Chúa sẽ gặp được người như vậy” (Hc 6, 16).

Trong mọi hoàn cảnh, có được một người bạn tri kỷ là có được sự nâng đỡ đích thực, giúp ta không bị rơi vào tình trạng suy thoái tinh thần. Tình bạn cho mình sức mạnh để biết sống trung thực với chính mình, để mình biết nói tiếng “vâng” với cuộc đời; để mình dám đối diện với mọi thách đố và nguy hiểm, do người khác hay do chính mình gây ra. Tình bạn như thế, tập cho mình biết vượt qua bản thân, vượt trên tính cách quy kỷ, biết mở lòng ra để đón nhận và trao ban. Một người bạn như vậy, không nhất thiết phải ở cận kề, chỉ cần người ấy có đó bằng một sự hiện diện của tấm lòng là tôi có thể chịu đựng những khốn khó mà không rơi vào tuyệt vọng, để âm thầm từng bước vươn lên.

Người Nhật-Bản có một ngạn ngữ:“Đi bên cạnh một người bạn thì không có con đường nào là quá dài”. Được ở gần người bạn làm cho ta tăng thêm sức mạnh để tiến bước trước những khó khăn. Người bạn chân tình là động lực giúp ta dám đương đầu với cuộc sống, tránh được nguy cơ hụt hẫng. Nếu biết tin tưởng vào một người bạn, ta sẽ nhìn các các vấn đề của mình một cách khách quan và nhẹ nhàng hơn. Người bạn như tấm gương, là “cách vận hành của tôi”, kềm giữ tôi không rơi vào ngõ bí, cho tôi sức thổi cần thiết để đi đến cùng con đường của mình.

Nữ văn sĩ Zenta Maurina, một người bị bại liệt từ nhỏ, là một minh chứng cho những gì chúng ta vừa nói ở trên. Bà đã tựa vào tình bạn để lấy sức mạnh mà sống đẹp cuộc đời mình, với cảm nhận như sau: “Tình bạn đối với con người như đôi cánh đối với loài chim. Đôi cánh của tình bạn nâng từng bước chân tôi trên con đường khó khăn…,che chở tôi khỏi những xúc động tiêu cực…, giúp tôi chịu đựng những khi kiệt sức”.

Theo Thánh Augustinô: “Không có bạn, cuộc đời không thể nào hạnh phúc”. Thánh nhân kết giao tình nghĩa bạn bè rất thâm sâu, ông không thể nào sống mà không có bạn. Chính tình nghĩa bạn bè đã nâng nhau lên. Cũng vậy, Friedrich Nietzsche cho thấy bạn ông đã nâng đỡ ông biết bao khi đối diện với sự thiếu tự tin của mình. Ông viết cho bạn mình rằng: “Sự cảm nhận tôi có về tôi thật là yếu kém và tội nghiệp, bạn phải trấn an tôi không ngừng để tôi đương đầu với chính tôi”. Như vậy, trong tình bạn, tôi thấy được trọng tâm của tôi, tôi cảm nhận được tôi. Lòng tự tin của tôi tăng lên, vì có một người tin ở tôi, tôi có thể hoàn toàn tin tưởng vào chính tôi.

Trong văn chương, tình bạn đã cho chúng ta những bức thư thuyệt đẹp, trong đó cũng không thiếu những bức thư của các vị thánh, như tình bạn của chị em Têrêsa de Lisieux, của Phanxicô và Clara, đặc biệt của đôi bạn Phanxicô-xaviê và Inhaxiô. Trên đường truyền giáo đến Nhật bản và Trung Quốc, Phanxicô-xaviê đã tuôn trào ngấn lệ khi đọc lá thơ của Inhaxiô. Cuộc trao đổi thơ từ đã làm cho tình bạn của họ trở nên sinh động, gây phấn chấn cho nhau dù không còn gặp lại nhau nữa. Họ cảm nhận được tình yêu thương nồng hậu của nhau, và điều đó đã giúp Phanxicô can đảm thực hiện cuộc hành trình đầy nguy hiểm và hoàn tất sứ vụ. Chính tình bạn thâm sâu tự cõi lòng đã hình thành những dòng chữ có giá trị vô song, khơi dậy sự sống tinh thần và niềm tin yêu quả cảm.

Điều kiện để phát sinh và triển nở tình bạn

Pythagore cho rằng, tình bạn là mẹ của tất cả các đức hạnh. Vì vậy, chỉ những người nào có nguyện ước trau dồi đức hạnh, người đó mới có thể xây dựng được một tình bạn đích thực. Tự khép mình và chỉ biết quy mọi cái về cho mình sẽ làm cho tình bạn không thể nảy nở được.

Là bạn của chính mình

Theo Platon, để phát huy tình bạn thì trước tiên, mình phải là bạn của chính mình. Đây là chuyện không dễ dàng, mà cần phải học cho biết cách. Thông thường ta chỉ thích hình ảnh mà ta có về mình, thương cái hình ảnh đó chứ thật sự không thương mình, không thương mình làm sao có thể thương bạn mình. Mà tình thương chân thật mới là điều kiện tối ưu để có thể phát sinh tình bạn tâm giao.

Trong tình bạn, những gì hai người làm cho nhau thì cũng giống như mình làm cho chính mình. Nếu chỉ thích những gì tốt nơi bạn mình thì làm sao trở nên bạn của nhau được. Đã là bạn, thì phải biết ôm nhau vào lòng và che chở nhau, cho dù người kia có thế nào đi nữa. Đó là một sự lựa chọn mà tôi phải chấp nhận, cũng như chấp nhận chính bản thân tôi, cả những cái yếu kém và không hay không tốt của tôi, nghĩa là tôi phải từ bỏ ảo tưởng tôi có về tôi. Từ đó tôi mới thật sự yêu thương chính mình, kết hợp với mình trong sự  hài hòa, chứ không sống trong tâm trạng chống trả, loại trừ hay đối nghịch với một vài phương diện nào đó trong chính mình.

Khi biết chấp nhận toàn vẹn con người mình, thì phải biết chăm sóc mình, nghĩa là biết vun tưới, cắt tỉa, bồi đắp, làm cho tính cách của mình trở nên đáng yêu hơn, làm cho tâm hồn mình trong sáng, nhẹ nhàng và cao đẹp hơn. Khi sống hòa hợp với chính mình thì mới hòa hợp với bạn. Khi còn khắt khe và bất bao dung với chính mình thì những điều đó cũng sẽ phóng dội lại trong quan hệ tình bạn. Tiếng nói của vô thức thì mạnh hơn tiếng nói của ý chí. Vì thế, chỉ khi nào biết quan tâm, yêu thương, chăm sóc đến mình, đến trạng thái tinh thần của mình thì mới mong có được người bạn tri âm tri kỷ. Tình bạn không chỉ để thỏa mãn nhu cầu tình cảm chân chính, nhưng quan trọng là giúp mình khám phá ra những bí ẩn của tâm hồn để hướng đến sự thiện hảo.

Trung thực và kiên trì

Theo Aristote, do bản chất tự nhiên, con người sinh ra là để bầu bạn. Nhưng để cho tình bạn bền chặt, thân thiết, và phát sinh những hiệu quả sâu xa hơn thì người này phải biết chăm sóc và tạo hạnh phúc cho người kia. Muốn như vậy thì cần phải trung thực và kiên trì. Ai nghĩ chỉ cần thích ứng theo bạn mình để được yêu thì họ sẽ không có một tình bạn đích thực. Không ai muốn có một người bạn như con “kỳ nhông” thay đổi màu sắc theo môi trường. Một sự thích ứng bung xung theo bạn mình không khác nào tự hạ giá chính mình, không còn trung thực với chính mình trong những điều hay lẽ phải, thì mình còn cao quí gì trong tình nghĩa bạn bè.

Một tấm lòng yêu thương

Cành hoa yếu đuối chỉ có thể nở khi nó được che chắn gió sương, tôi cũng phải cho mình một môi trường sống tốt để những gì Chúa đã gieo mầm trong tôi được nẩy nở. Tình bạn cũng cần một khoảng không gian được che chở này để phát triển vì nó rất mong manh. Điều kiện của tình bạn không nhất thiết là nam hay nữ, ở gần hay ở xa, tài trí hay không, đức độ nhiều hay ít, nhưng điều quan trọng là cùng một chí hướng, nhất là phù hợp với nhau về tính cách thể hiện cuộc sống mình. Dĩ nhiên, với một người bạn đầy lòng đạo đức, từng trải và dầy dạn kinh nghiệm sẽ đem lại nhiều lợi ích thiết thực cho nhau hơn. Người bạn không chỉ là người cố vấn sáng suốt, nhưng trước tiên là người ở gần bên tôi bằng tấm lòng và biết cách nâng đỡ tôi, dù xa mấy cũng cảm được tâm tình của nhau.

Người bạn sống với tấm lòng là người bạn biết nghe mà không xét đoán, khiến tôi có thể nói hết mà không cần phải nghĩ ngợi, dè dặt, cân nhắc từng lời, vì biết rằng bạn sẽ giữ bí mật và là nơi an toàn cho tôi, để tôi có thể xả hết những yếu đuối của tôi; để tôi có thể buông hết mọi hàng rào phòng thủ và để các vết thương của tôi lộ ra. Thổ lộ được các yếu kém của mình sẽ làm cho mình không còn ray rứt, và cuộc sống trở nên thoải mái nhẹ nhàng, sinh động hơn.

Dành thời giờ cho nhau

Tình bạn là một cái gì rất mật thiết, nên cần có thời giờ ngồi bên nhau để lắng nghe và chia sẻ những khó khăn, ưu tư, nguyện vọng, cũng như những trăn trở, thao thức về những vấn đề trong cuộc sống của nhau. Cần nhạy cảm nắm bắt tâm tư của nhau hơn là những lời lẽ bên ngoài. Ngoài việc đồng cảm với nhau, còn phải tìm ra những phương cách thiết thực, và hành động hữu hiệu cho nhau. Điều này có những lúc đòi hỏi ta phải hy sinh rất nhiều, nổ lực kiên trì và quảng đại bao dung, như vậy mới thực sự sống tình bạn và làm cho nó lớn lên mỗi ngày.

Ngoài ra, Anselm Grun[1] còn nói rằng: “Tất cả tình bạn đều cần các dấu hiệu gần gũi nhau. Đàn ông thường gặp khó khăn khi diễn tả tình cảm của họ qua các cử chỉ: ôm hôn nhau, tỏ lòng trìu mến nhau. Họ sợ cho là đồng tính luyến ái. Vậy mà sự gần gũi cần phải có trong tình bạn không liên quan gì đến dục tính. Chúng ta cần phải sáng tạo một văn hóa mới, một văn hóa không hiểu tình bạn theo kiểu của Freud – dục tính bị ẩn ức và tình yêu bị kìm nén – mà theo một dạng thức đặc biệt của khoái cảm, khoái cảm có được do sự hiện diện của người khác. Như vậy, các bà không còn ngần ngại diễn tả tình cảm của họ bằng những cử chỉ trìu mến, các ông không còn sợ bị xem là mềm yếu”.

Lm. Thái Nguyên